BAHARATLAR

Baharatlar 13. yüzyıldan günümüze kadar kullanıma tercih edilen bitkilerin, yaprak, tohum kısımlarının kurutulması, ufalanması yada toz haline getirilmesi ile elde edilen yemek tatlandırıcılarıdır.

Eski çağlarda bir statü göstergesi olan baharatlar yalnızca çok zengin insanların sofralarında bulunurdu. Baharat Yolu adındaki ticaret yolu da baharatın o dönemlerde ne kadar değerli olduğunu göstermektedir.

Günümüzde baharat en çok Hintliler tarafından kullanılıyor. Avrupa ve Amerika’da da baharat kullanımı çok yaygınlaşmıştır. Türkiye de en çok baharat kullanan ülkeler arasında yer almaktadır.

Bugün sofralarımızda yer alan ve her türlü yemekte kullanılabilen baharatlar besinlere az miktarda katılmalarına rağmen aroma lezzet değişiminde önemli rol oynamaktadır.

Çeşidi, rengi, kokusu birbirinden çok farklı olan baharatların vücudumuz içinde birçok faydası bulunmaktadır.

Yapılarına göre baharatlar;

Yaprak ve sebze baharatlar:            Kırmızıbiber, yeşilbiber, süs biberi, nane, dereotu, tere, kekik, maydanoz vb.

Kök Baharatlar: Çöven otu, salep, sarımsak vb.

Meyve ve Tohum baharatlar: Rezene, çörekotu, kişnil, hardal, vanilya, karabiber, hindistan cevizi, kimyon, yenibahar, mahlep, sumak, anason, kuş üzümü vb.

Çiçek ve Dal baharatlar: Tarçın, karanfil, ıhlamur

 

Yararlı özelliklerine göre baharatlar;

Antimikrobiyal: Sarımsak, Hardal, Kekik, Kırmızı Biber, Tarçın Karanfil, Yenibahar

Antioksidatif: Biberiye, Adaçayı, Kekik, Sumak, Karanfil

Tansiyon düşürücü etki: Sarımsak

Gaz söktürücü etki: Anason

Kuvvet verici etki: Çemenotu

Afrodizyak: Vanilya

Ağrı kesici: Karanfil

Yatıştırıcı: Adaçayı

 

Antiseptik özelliğe sahip olan baharatlar; yemeklerde mikroorganizma faaliyetlerine engel olarak yemeğin uzun süre bozulmadan kalmasını ve hijyenini sağlar.

Baharatlar tat verici özellikleri ile yemeği daha cazip hale getirir ve besleyici özelliklerini bozmadan pişirmenizi kolaylaştırır.

  • Sindirime yardımcıdır, hazımsızlığı giderir, gaz şikayetlerini azaltırlar.
  • Ağrılara iyi gelir, iltihabı iyileştirici özellikler taşırlar.
  • Metabolizmayı hızlandırır, kilo vermeye yardımcı olur.
  • Lif, vitamin, mineral ve antioksidan kaynağıdırlar.
  • Tuz ve/veya şeker yerine kullanılır.
  • Lezzet artırıcı özelliktedirler.
  • Kolesterol ve kan basıncını düşürür, damar sertliği riskini azaltırlar.
  • Kan dolaşımını arttırırlar.
  • Yaşlanma etkilerine karşı vücudu korurlar. Anti-aging özellik taşırlar.
  • Kansere karşı koruyucu etkileri vardır. Kuvvetli antioksidan içerir, serbest radikallere karşı savaşır, hücreleri korurlar.
  • Antimikrobiyal özellikleri ile yaralara iyi gelir, virüslere karşı (antiviral) vücut koruyucu, bakteriler karşı (antibakteriyal) özellik içerirler.
  • Soğuk algınlığa karşı vücudun bağışıklık sistemini korurlar. Kronik öksürüğe karşı fayda sağlar, balgam söktürücü ve nefes açıcı özellik taşırlar

 

Nasıl Saklayalım

Baharatlar, tohum olarak dövülmüş olanlardan daha uzun süre saklanabilirler. Baharatlar tazeliklerini korumak için ve nemli ortamlarda küflenebileceğinden dolayı uygun koşullarda saklanmalıdır. Özellikle kırmızı toz biber ve pul biber aflatoksin adlı patojen yönünden risklidir. açısından ve nemli ortamda küflenmesinden dolayı uygun koşullarda saklanması önemlidir. Baharatlar doğru koşullarda saklanırsa ilk günkü tazeliklerini ve kokularını korurlar. Baharatların tazeliğini ortamın nemi ve iyi kurutulmuş olması etkiler. Baharatlar tüketilecek miktarlarda alınmalı, uzun süreli kullanımlarda cam kavanozlarda, ağzı kapalı şekilde, karanlık ve serin bir ortamda saklanmalıdır.

 

Karabiber: Hazmı kolaylaştırır gaz oluşumunu azaltır, terlemeyi artırır, diüritik etkisi vardır.  Antioksidan ve antibakteriyel özelliği sayesinde mide ve barsaktaki mikropları öldürür. Hemen hemen her türlü yemeğe bütün olarak veya dövülmüş toz durumunda koymak mümkündür. Ancak mideye zararı olduğundan, midesi rahatsız olanlar karabiber kullanmaktan kaçınmalıdırlar. Birçok yemekte güzel olur ama özellikle pilava çok yakışır.

Kimyon: İçerisindeki bileşenler sayesinde bağışıklık sistemini destekler, antioksidan özelliği sayesinde kansere karşı koruyucudur. Sindirimi kolaylaştırıcı etki gösterir. Özellikle kuru baklagillerle ve gaz yapıcı sebzelerle pişirildiğinde sindirim sorunlarını giderir. Koku ve tat vermek için özellikle et yemeklerinde kullanımı tercih edilir. Sebzelerde, çorbalarda, pilav ve içeceklerde de kullanılır.

Kırmzı Biber: Bütün biberler kurutulup kırmızı bir renk aldıktan sonra tuz durumuna getirilir, buna kırmızıbiber adı verilir ve çok acı,  acı, az acı  ve tatlı  olarak ayrı ayrı satılır.  Genelde acı bir tada sahip olan kırmızıbiber, yüksek antioksidan kapasitesine sahiptir. Ayrıca anti-tümör özelliği de gösterir. Vücuttaki inflamasyonlarla savaşıp, bağışıklık sistemini destekler. Kan kolesterolünü düşürücü etkisi olduğu bildirilmiştir. A ve C vitamini bolca bulunur. Hastalıklara karşı direnci artırır. Doğal ağrı kesici etkisi vardır.

 

 

Zencefil: Bu bitkinin kokulu köksapları kurutularak toz durumuna getirilmesiyle baharat elde edilir. İştah açıcı, gaz söktürücü özelliktedir. Soğuk algınlığı ve öksürük tedavisinde kullanılır, antioksidan seviyesi oldukça yüksektir. Tarçın ile birlikte kek, kurabiyelere hoş bir aroma verir, meyve dilimleri üzerine ilave edilebilir.

Zerdeçal: Köriye rengini veren zerdeçalın özellikle içindeki ana bileşen olan curcumin sayesinde sağlığa birçok yararlı etkisi vardır. Curcumin yüksek antioksidan ve antiiflamatuar etkisiyle kansere karşı savaşır. Ayrıca antiinflamatuar etkisi kemik ve eklem sağlığını koruma üzerinde de etkilidir. Son zamanlarda Alzheimera karşı da etkisi olduğu bulunmuştur. Antimikrobiyal özelliği sayesinde yaralanmalarda iyileşme süreçlerini hızlandırır. Kan şekerini dengede tutar ve insülin direncini önler. Sindirim sistemi organlarının daha iyi çalışmasını sağlar ve sindirim sorunlarına karşı iyi gelir. Metabolizmayı hızlandırarak yağ yakımını arttırır ve bu sayede kilo vermeye yardımcı olur.

Tarçın: Tarçın özellikle tatlılarda ve içeceklerde aroma verici olarak kullanılır. Tarçın güçlü antioksidan içeriği sayesinde kansere karşı koruyucudur. Kolesterolü düşürerek kalp hastalıklarına karşı koruyucu bir rol oynar. Aynı zamanda kan şekerini kontrol altına alarak diyabete karşı etkilidir. Bağışıklığı güçlendirerek enfeksiyonlarla savaşmayı kolaylaştırır.

 

 

Kekik: Mide yatıştırıcı ve antiseptik özellik taşır. Kan şekerini dengeler. Solunum yolu hastalıklarına iyi geldiği bilinmektedir. İyi bir kalsiyum kaynağıdır. Etlerin, ızgaraların, sebzelerin, haşlanmış balıkların ve salçaların kokulandırılmasında kullanılır. Bazı bölgelerde çorbalarda da bol miktarda kullanılır. Makarna ve pizzada, domates sosunda,sarımsak ve kırmızı biberle hoş bir lezzet verirler.

Nane: Kendine has kokusuyla yemekleri zenginleştiren nane mideyi, bağırsakları ve kanı temizler ve toksinlerin vücudumuzdan uzaklaştırılmasını sağlar. Hazımsızlığı önleyici etkisi sayesinde şişkinlik, kabızlık gibi sindirim sistemi sorunlarında etkilidir. İçerisindeki mentol özelliği sayesinde solunum yolu rahatsızlıklarını ve tıkanıklıkları giderir. Ferahlatıcı kokusu sinir sistemi hastalıklarına ve depresyona karşı iyi gelir. Antioksidan ve antiseptik özellikleri sayesinde koruyucudur, özellikle kanser riskini düşürmede etkilidir. Nane İçerisinde A vitamini miktarı diğer baharatlara oranla daha yüksek olduğu için göz sağlığını olumlu yönde etkiler.

Kişniş: Maydanozun yapraklarına benzeyen kişniş maydanoz ile aynı ailedendir. Kişniş kötü kolesterolü düşürerek ciddi kardiyovasküler hastalıklar riskini azaltır. İyi kolesterol olarak bilinen HDL kolesterolü arttırır.  Ayrıca hipertansiyon hastalarında kan basıncını düşürücü etkisi vardır. Sindirime yardımcı olan kişniş aynı zamanda antioksidan içeriği sayesinde karaciğer işlevini geliştirmektedir. Antimikrobiyal özelliği sayesinde enfeksiyonlarla savaşır.  İçerisindeki besin öğeleri ve vitaminler sayesinde bağışıklığı güçlendirir ve antibakteriyel özelliktedir. Kişniş tohumları kan şekeri düzeylerine etki ederek kan şekerini azaltmaktadır.

 

Köri: Hint mutfağında bolca kullanılan köri aslında zerdeçal, kimyon, zencefil, acı kırmızıbiber, demirhindi, kişniş, karanfil, kakule ve sumak gibi baharatların karışımından oluşmaktadır. Körinin birçok faydası bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir; sindirime yardımcı olur, kanser riskini azaltır, Alzheimer ve Parkinson gibi hastalıklara karşı koruyucudur, güçlü bir antioksidandır, kötü kolesterol LDL’yi düşürür ve kalp hastalıkları riskini azaltır. Ayrıca içerdiği birçok mineral ve vitamin ile metabolizmayı destekler.

Yeni bahar: Tarçın, Hindistan cevizi ve karabibere benzer kokusu olan bir baharattır. Baharat şeklinde dolmaların, etli yemeklerin, turşuların, konservelerin, kek ve bisküvilerin içinde kullanılır. Özellikle köfte yapımında kullanılır. Sindirim sistemi ve romatizman ağrıları dindiren yeni bahar aynı zamanda antioksidan özelliği ile vücudu kansere karşı korur. Mide bulantısı, kusma, ishal gibi rahatsızlıklara iyi gelir. Antiseptik özelliği ile soğuk algınlığına karşı vücudunuzu korur.

Kajun: Dünyanın en çok kullanılan baharatı olan kajun baharatı  genel olarak tuz, sarımsak granül, tatlı kırmızı biber, soğan, acı kırmızı biber, zerdeçal, kimyon, karabiber ve kekik yağı karışımından oluşmaktadır. İçerdiği birçok baharat sayesinde sağlık açısından birçok olumlu etkisi vardır. Antioksidan, vitamin ve mineral içeriği çok yüksektir. Sindirim sistemi için faydalıdır ve mide asit seviyesini dengede tutmaya yararlıdır. Serbest radikallerin ve zararlı UV ışınlarının etkilerine karşı vücudu korur ve kanseri önlemede etkilidir.

 

Kakule: Kek, poğaça gibi yiyeceklerde kullanılmasının yanı sıra çay ve kahvelerde de aroma verici olarak kullanılan kakule iştah açıcı özelliktedir. İştahsızlık sorunu yaşayanların kullanabileceği bir baharattır. Bağışıklığın güçlenmesini sağlayan kakule kanser gibi kötü huylu hücrelere karşı vücudu destekler ve kanser yapıcı maddelerin vücutta birikmesini önler. Hazımsızlık ve kabızlık gibi sindirim sorunlarına iyi gelir. Mide bulantısına özelliklere mide ülserine karşı olumlu etkileri vardır. Kan şekerini dengelemeye yardımcı olur ve kan basıncını düzenler. Sakinleştirici etkisi rahat bir uyku uyumayı sağlar.

Anason: Bir bitki türü olan anason sindirim sistemini iyileştirici etkisi kusma, mide bulantısı, ishal, karın ağrısı, gaz sorunu ve gastrit gibi rahatsızlıklara iyi gelir. Ayrıca, iştah arttırıcı olarak da kullanılabilir. Ağrı kesici etkisi sayesinde anason romatizma ve eklem ağrısına iyi gelir, adet kramplarını hafifletir. Sahip olduğu zengin potasyum miktarı ile vücut sıvılarının kontrol eder ve kan basıncını düzenler. Uyarıcı özelliği sayesinde metabolizmayı hızlandırır. Antiseptik ve antibakteriyeldir; enfeksiyon, iltihap ve mikroplara karşı savaşır. Üst solunum yolu şikayetlerini azaltır; göğüs ve baş ağrısına iyi gelir.

Mahlep: Vitamin, mineral ve esansiyel yağ açısından zengin olan mahlep aynı zamanda detoks etkisi olan bir baharattır. Vücuttaki toksinleri uzaklaştırarak karaciğer işlevine katkı sağlar. Mahlep kandaki şeker düzeyini dengeleyerek ve insülin salınımı arttırarak diyabete karşı etkilidir. Sindirim sorunlarına karşı faydalı olan mahlep özellikle bağırsak sağlığına iyi gelir ve kolon kanseri riskini azaltır. İdrar yolu enfeksiyonlarını önler; idrar yolu ve prostat sorunları yaşayanların tüketmesi önerilmektedir. Antioksidan özelliği sayesinde kanser ve tümör hücrelerinin gelişimini önler. Solunum yolları hastalıklarında etkilidir ve balgam oluşmasını önleyerek rahat bir nefes alıp vermeyi sağlar.